STRÓJ ORAWSKI – OPIS OGÓLNY

Strój jest estetycznym odzwierciedleniem wnętrza człowieka, jego duszy i serca. Ukazuje rozmaite przemiany (społeczne, historyczne, etnograficzne, socjologiczne), jakie zachodziły w naszym społeczeństwie. Był w końcu jednym ze sposobów identyfikacji, określenia czy przyporządkowania do danej grupy etnicznej. Jest więc niejako przekazem o naszych ojcach, ich spojrzeniu, myśleniu, pojmowaniu świata, estetycznym i plastycznym kształtowaniu własnego otoczenia. Strój codzienny różnił się od stroju odświętnego, oddzielając sferę sacrum od profanum. Codzienne odzienie służyło do pracy, na dni świąteczne ubierano się inaczej. Ale strój nie tylko odziewał, ale niósł w sobie wiele informacji, jak np. panieństwo lub kawalerstwo, bycie młodym panem lub panią, bycie mężatką.  Wskazywał on na pozycję społeczną, pokazywał swojego i obcego, wzmacniał tożsamość grupy. Do stroju przywiązywano wielką uwagę, w dziedzinie ludowej twórczości artystycznej zajmował on jedno z ważniejszych miejsc. Był dziełem plastycznym o barwnej i przestrzennej kompozycji, na które złożyła się praca ręczna samych właścicieli oraz twórczość specjalistów wiejskich i małomiasteczkowych: krawców, hafciarek, szewców, kożuszników. Cechami stroju ludowego do połowy XIX w., a nawet i później na zdecydowanej większości obszaru Polski były przede wszystkim: archaiczność, znaczna samowystarczalność surowcowa, a także niewielki, stopniowy rozwój zdobnictwa. Po uwłaszczeniu chłopów w drugiej poł. XIX w. nastąpił bujny rozwój stroju ludowego, zarówno pod względem materiału, formy jak i zdobnictwa. Ogólnemu wzrostowi zamożności chłopstwa towarzyszył rozwój produkcji tkanin fabrycznych, barwników anilinowych, pasmanterii i tanich ozdób. Sprzyjało to coraz wymyślniejszemu zdobieniu stroju i próbom dostosowania się do bieżącej mody, co z kolei powodowało pogłębianie się różnic między ubiorami w poszczególnych regionach. Jedne stroje nadal pozostawały samodziałowe i w całości były wytwarzane w obrębie gospodarstwa domowego, gdy inne ulegały już znacznym przemianom – w kroju i zdobnictwie – pod silnym wpływem kultury miasta. Strój mieszkańców Górnej Orawy różni się od grup sąsiednich, jednak posiada pewne podobieństwa  do stroju podhalańskiego, żywieckiego, spiskiego, słowackiego, a także węgierskiego. Cechą wspólną dla wszystkich strojów karpackich są elementy wołoskie, które zwłaszcza w ubiorze męskim są najbardziej charakterystyczne i widoczne zarówno u górali karpackich, jak i bałkańskich.

Dla przypomnienia Wołosi to ludność pasterska pochodzenia różno-etnicznego, wędrująca w XIII-XVIII w. od Bałkanów przez Karpaty po Śląsk i Morawy. Wołosi wiedli na ogół koczowniczy lub częściowo osiadły tryb życia górskich pasterzy. Przyczynami wędrówek Wołochów przez pasmo Karpat mogła być ucieczka ludności wołoskiej, która była na ogół wyznania prawosławnego, przed Madziarami, zdobywającymi Bałkany i pod pretekstem krzewienia wiary katolickiej wypędzającymi siłą Wołochów z tej ziemi. Wołosi wciąż buntowali się przeciw tym represjom, ale i uciekali w góry, chroniąc stada. Rozpoczyna się więc ich wędrówka. Wołosi byli w Karpatach od X wieku, ale ich ruch zaczyna się dopiero w wieku XIII. Wraz ze swoim przybyciem przynoszą również swoją specyficzną kulturę: obrzędy, przesądy, wierzenia, stroje i muzykę.

Orawski strój należał do bardzo zróżnicowanych i bogatych – inny dla poszczególnych wsi, wieku i stanu oraz zamożności. Różnorodność odmian i wariantów strojów wskazuje na bogactwo wyobraźni chłopów oraz ich inwencji w przejmowaniu wzorów i własnej pomysłowości. Ubiór przystosowany był do bytowania w górach i zajęć pasterskich.

W wiekach XVII i XVIII do sporządzania ubiorów używano materiałów własnej roboty. Dominującą dziedziną gospodarki były tutaj hodowla bydła i owiec. Stąd pozyskiwano wełnę na sukno i skórę na kożuchy, pasy i kierpce. Uprawiano też len – zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku, z którego produkowano płótno. Właśnie na ten okres przypada największy rozkwit stroju orawskiego.

Uprawa lnu,  ciesząca się dużą popularnością na Górnej Orawie była tu masowo rozpowszechniona już od roku 1619. Punkt kulminacyjny w uprawie i obróbce – przędzenie lnu i tkanie płótna to wieki XVIII, XIX i początek wieku XX. W każdym domu praktycznie znaleźć można było warsztat tkacki. Łąki nad potokami porośnięte płótnami do bielenia materiału to krajobraz ówczesnego regionu. Poszczególne domy wyznaczały kolejno osoby do pilnowania tych łąk. Kiedy dziewczyna wychodziła za mąż, w posagu dostawała płótno, natomiast mężczyzna – ziemię.

Materiał początkowo uzyskiwał kolor dzięki pozyskiwaniu naturalnych barwników z roślin, kory drzew i składników naturalnych. Dopiero pod koniec XIX wieku zastąpiono je chemicznymi barwnikami, co pozwoliło poszerzyć gamę barw i odcieni. Strój ulegał z czasem naturalnym przemianom. Wyrabiane niegdyś, z surowców miejscowego pochodzenia, stroje ludowe podlegały wpływom ówczesnej  mody, na skutek czego pojawiły się w stroju, zwłaszcza kobiecym, nieznane wcześniej materiały i ozdoby. Naleciałości zostały nie tylko zaakceptowane jako miejscowe, ale z czasem skutecznie wyparły dawne, samodziałowe tkaniny.